“Ej, naći ćemo se kod Konja” ili “Nalazimo se kod Vuka”… Koliko puta u životu ste čuli ili izgovorili ove rečenice? Verovatno nebrojeno, ali retko ko se zapitao čijih su ruku delo taj “Konj” ili “Vuk”.

Možda svaki dan prolazite Trgom Republike ka Narodnom muzeju, a pred vama se ukazuje knez Mihailo Obrenović kojeg je na konju izvajao italijanski umetnik Enriko Paci. Ili platoom, simbolom Zvezdare, na kojem vas dočekuje spomenik Vuku Karadžiću. A ta statua od bronze delo je vajara Đorđa Jovanovića, načinjena 1937. povodom 150 godina od rođenja pisca i reformatora srpskog jezika.

Pored ova dva obeležja, još je spomeničkih simbola po kojima je Beograd prepoznatljiv:

Spomenik Neznanom junaku na Avali

Kada se 1915. vojska povlačila, jedan srpski vojnik poginuo je na vrhu Avale. Nemci su ga sahranili i na krstači napisali „Ein unbekannter serbischer Soldat“. Samo sedam godina kasnije na vrhu Avale stanovnici okolnih sela podigli su kameni spomenik na grobnom mestu nepoznatog palog ratnika iz Prvog svetskog rata.

I deceniju kasnije po nalogu kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića na toj lokaciji niklo je monumentalno spomen obeležje žrtvama Prvog, ali i Balkanskih ratova. A zadatak je bio poveren omiljenom kraljevom umetniku, hrvatskom vajaru Ivanu Meštroviću. Spomenik Neznanom junaku od sivkasto – crnog Jablaničkog kamena, koji je na licu mesta klesan i obrađivan, svečano je otvoren 1938.

Spomenik Pobedniku na Kalemegdanu

Spomenik, još jedno delo Meštrovića, postavljen je na najvišem bedemu beogradske tvrđave i simboliše pobedu srpske vojske nad Otomanskom i Austrougarskom imperijom.

Međutim, čelnici Beograda najpre su na umu imali drugu lokaciju – Terazije, a prvobitan naziv čitave konstrukcije bio je „Alegorija“.

Rad na spomeniku počeo je 1913. i trajao osam meseci, ali kada je trebalo da bude postavljen odlučeno je da će “počivati” na Beogradskoj tvrđavi, blizu Pašinog konaka. I to zato što je Tvrđava bila oličenje dve poražene imperije, i pobede nad ropstvom, a nagi pobednik simbol izlaska iz srednjeg veka i otvaranja vrata renesanse. Sivi soko na levoj ruci znak je budnosti da pobeđene sile “ne vaskrsnu”, a mač u desnoj ruci nove pobede.

Svečano je otkriven 1928, deceniju nakon proboja Solunskog fronta.

Spomenik Karađorđu na Vračaru

Vajar Sreten Stojanović je autor čitavog ciklusa džinovskih figura velikana naše istorije, od Njegoša i Filipa Višnjića, do Branislava Nušića i Milutina Milankovića. A jedan od najprepoznatljivijih jeste Karađorđe, postavljen na zemljano uzvišenje koje simboliše Vračarsko brdo, na platou ispred Narodne biblioteke i Hrama Svetog Save. Bronzana skulptura vožda, koja je na postolju od granita, predstavlja Karađorđa nakon osvajanja Beograda.

Međutim, taj Karađorđe jedva je završio na Vračaru, tek 1979, punih 19 godina nakon smrti Stojanovića. Porodica umetnika donirala je bistu Karađorđa, načinjenu 1955, Beogradu. Ali, rad vajara stajao je zakopan u uglju, u dvorištu livnice. Tek kad su Crnogorci Đorđu Petroviću postavili spomenik u Podgorici, setili su se oci Beograda Stojanovićevog zaboravljenog dela.

Spomenik Stefanu Nemanji

Najviši spomenik u Srbiji, svečano otkriven na Savindan 2021, i sada izaziva polemike. Spomenik Stefanu Nemanji dočarava njegovu figuru u plemićkoj odori. U desnoj ruci drži mač, a u levoj Hilandarsku povelju, čime je autor, ruski vajar Aleksandar Rukavišnjikov hteo da ga prikaže kao velikog državnika.

Spomenik Stefanu Nemanji, velikom županu Raške, rodonačelniku dinastije Nemanjića, ali i utemeljivaču Srpske pravoslavne crkve, predstavnici još uvek aktuelne vlasti nazivaju “simbolom grada, na najlepšem beogradskom trgu, Savskom”. Međutim, mnogi su mišljenja da je u pitanju “megalomanski kič“ koji je naružio taj deo prestonice.

Spomenik, koji je sa postamentom težak 80 tona i visok 23,5 metra, osim što ne prikazuje verno srpsku istoriju, pretvorio je, po mišljenju istoričara umetnosti, okolne objekte, poput zdanja Glavne železničke stanice, u kulise…